Mapa Lubinusa
Mapa Lubinusa to dzieło o którym bez wątpienia słyszeliście odwiedzając Pomorze. Możliwe, że mijaliście ją zwiedzając Zamek Książąt Pomorskich w Darłowie, Szczecinie czy inne pomorskie muzea. Jeżeli jednak nie znacie tego dzieła, mam nadzieję, że ten wpis zainspiruje Was do poznania mapy i przy najbliższej okazji zatrzymacie się przy niej na dłużej.
Aby zrozumieć jej wyjątkowość, musicie wiedzieć, że wyprzedza ona swoją epokę, a na tle wcześniejszych map Pomorza jest prawdziwym arcydziełem. Naukowcy czerpią z niej wiedzę nie tylko w zakresie kartografii, jest cenna również dla heraldyków, genealogów i badaczy dziejów Pomorza. Podczas studiów na tyle mnie zaciekawiła, że stała się tematem mojej pracy magisterskiej.
Aby docenić Mapę Lubinusa, a właściwie Die Grosse Lubinsche Karte von Pommern, chcę zwrócić Waszą uwagę na wcześniejsze odwzorowania kartograficzne Pomorza.
Od najdawniejszych czasów mapy były wyrazem tego jak ludzie postrzegali świat. Początkowo ukazywali oni tylko ziemie jakie znali. Z czasem pojawiła się chęć pokazania tego co nieznane, to właśnie dało impuls do rozwoju kartografii. Starożytni Grecy nazywali mapy pinaks, rzymianie- orbis pictus tabulas. Pojęcie mapy po raz pierwszy zdefiniował francuski matematyk J.L Lagrange, określając ją jako „swoiste przedstawienie na płaszczyźnie dowolnego obszaru ziemi w zmniejszonych rozmiarach”.
Jeżeli chodzi o Bałtyk i ziemie nad nim położone, przed XV wiekiem ukazane były na mapach ogólnoświatowych. Zajmowały niewielką ich część i były słabo opisane. Przykładem może być obraz Sarmacji Europejskiej z „Geografii” Ptolemeusza z ok 160-180 roku n.e. Na tej mapie autor poza Morzem Bałtyckim, zaznaczył jedynie Zatokę Gdańską i rzekę Odrę.
Średniowiecze to krok w tył w tej dziedzinie nauki. Jest to okres dominacji mapae mundi czyli map kolistych lub okrągłych, na których zaznaczone były tylko najważniejsze lądy i rzeki (mapa OT), lub strefy klimatyczne (mapa chemisferyczna).
Wiek XIII i XIV to rozwój map morskich, tak zwanych portolanów, które niestety nie istniały dla Bałtyku.
Kartografia Pomorska w XV-XVI wieku
Początek nowemu etapowi w rozwoju kartografii dało przetłumaczenie na łacinę Geografii Ptolemeusza. Inny bardziej pragmatyczny czynnik to toczące się w tym okresie wojny, które spowodowały zapotrzebowanie na bardziej dokładne mapy. Nie bez znaczenia była też chęć udokumentowania prawa do posiadania ziemi i tu mapy były bardzo pomocne. Ważnym wydarzeniem dla rozwoju i upowszechnienia map było wynalezienie druku.
Warto wspomnieć tu Mikołaja z Kuzy, który na swojej mapie zaznaczył Zalew Szczeciński czy Mierzeje Wiślana. Większą precyzyjnością wykazał się Erhard Etzaub, który na terenie Pomorza zaznaczył kilka miast takich jak Kołobrzeg, Koszalin, Szczecin czy Wolin.
Wiek XVI zmienia dotychczasowe metody opracowywania map i sposób ich rysowania. Duży wkład w rozwój kartografii tego okresu miał Gerard Kramer, który swoje mapy unowocześnił i oparł na matematycznych podstawach. Co ważne, jego mapy przedstawiały już nie cały świat lecz wybrane jego fragmenty, co było niewątpliwie dotąd niespotykane. Okres ten zdominowały jednak dwa odwzorowania z których czerpali liczni kartografowie. Były to drzeworyt Munstera z 1554 roku i miedzioryt Orteliusa z 1570 roku.
Mapa Lubinusa
Przełom w pomorskiej kartografii zawdzięczamy niewątpliwie Filipowi II, wszechstronnie wykształconemu władcy Pomorza, znanemu z zamiłowania do sztuki i historii. Był on świadomy tego, że do tej pory nie powstała mapa ukazująca wielkość Księstwa Pomorskiego. Z tego powodu Filip II zlecił Eilhardowi Lubinusowi stworzenia nowej mapy. Miała ukazać nie tylko cały obszar Księstwa Pomorskiego, ale przedstawić go także jako krainę mlekiem i miodem płynącą. Co było efektem współpracy księcia i kartografa? Mapa przedstawiająca nie tylko sieć topograficzną o niespotykanej dotąd dokładności, ale też zawierająca szereg elementów dekoracyjnych. Faktem jest, iż mapa Lubinusa miała przede wszystkim pełnić funkcję ozdobną i pokazać wielkość władcy i jego państwa.
kim był twórca mapy?
Eilhard Lubinus to znakomity uczony epoki renesansu. Urodził się w 1565 toku w Wersterstede. Studiował na uniwersytetach w Lipsku, Kolonii, Strasburgu, Tybindze i Rostoku. Interesował się wieloma dziedzinami nauki, był magistrem poetyki, poezji i teologii. Zajmował się również matematyką a kartografia było jego pasją. Eilhard Lubinus był sławny i uznany jeszcze za życia, zmarł w 1621 roku w Rostoku. Spośród wielu znamienitych dzieł naukowca, mapa Księstwa Pomorskiego, przyniosła mu największą sławę.
Jak powstała Mapa Lubinusa
Zanim kartograf przystąpił do prac nad treścią mapy, studiował dzieła dotyczące historiografii, gospodarki i ustroju Księstwa Pomorskiego. Następnym krokiem były podróże po Pomorzu, podczas których zbierał dane w terenie. Kartograf dysponował nowoczesnymi jak na owe czasy przyrządami. Dzięki lasce Jakuba ustalał wysokości budynków i odległości do miejsc niedostępnych. Do pomiaru kątów pionowych i obliczania odległości używał kwadratu i astrolabium. Dodatkowo tworzył tabele z opisem terenów i miejscowości, prowadząc przy tym dziennik. Przez cały rok 1613 trwały prace nad rysunkiem mapy. Nie bez znaczenia było doświadczenie jakie Lubinus zdobył tworząc wcześniej mapy chociażby Rugii, Meklemburgii czy Lubeki. Po 1614 rozpoczął pracę nad elementami dodatkowymi. Według pomysłu księcia Filipa II, elementy dekoracyjne, miały ukazać wielkość Księstwa Pomorskiego i dynastii Gryfitów.
W 1617 roku Lubinus odbył ostatnia podróż, podczas której na rysunki redakcyjne nanosił ewentualne poprawki, sprawdzając dokładność wcześniejszych pomiarów w terenie. Na przełomie 1617 i 1618 roku odbyły się prace miedziorytnicze, wykonawcą których był Nikolaus Geelkercken. Mapa powstała na 12 miedzianych płytach a ich początkowy nakład wynosił ok 20-30 egzemplarzy.
Tak właśnie powstała słynna ” Nova ilustrissimi principatus Pomeraniae descriptio cum adjuncta principum genealogiae et Principatum veris potiorum urbium et nobilium insignibus„, czyli po prostu Mapa Lubinusa 🙂
Co zawiera mapa Lubinusa
Mapa Lubinusa zawiera przede wszystkim bardzo dokładną sieć topograficzną oraz niesamowitą ilość elementów dekoracyjnych. W dalszej części wpisu, opiszę w kilku słowach to co zobaczycie na mapie.
Sieć topograficzna na mapie
Sieć topograficzna jest niezwykle bogata a jednocześnie czytelna i przejrzysta. Dzięki podróżom po Księstwie Pomorskim, Lubinus wiernie oddał elementy terenu. Zaznaczył wzgórza, opisał rzeki, osobną sygnaturą oznaczył lasy iglaste i liściaste. Gęstość sieci osadniczej jest bez wątpienia imponująca. Do tej pory, na wcześniejszych mapach, zaznaczono około 80 miejscowości. Lubinus na swojej mapie zaznaczył 3071, do tego młyny wodne, wiatraki, owczarnie. Ciekawostką i prawdziwą gratką dla historyków, jest oznaczenie owczarni, pastwisk, mokradeł a także zarośli. Dzięki takiemu bogactwu elementów topograficznych wiemy jak Pomorze wyglądało w XVII wieku,
Elementy ozdobne na Mapie Lubinusa
Sieć topograficzna przedstawiona przez Lubinusa jest dla historyków bezcenna. Ale to co ja wyróżnia i sprawia, że jest tak niezwykle interesująca to liczne elementy dodatkowe na niej umieszczone. Co to zatem są za elementy?
- wewnętrzna rama została ozdobiona herbami szlachty pomorskiej- jest ich 353
- rama zewnętrzna została ozdobiona 49 widokami miast, zamków i klasztorów pomorskich. W centralnym miejscu znajduje się widok Szczecina. W znacznej większości są to pierwsze widoki wielu pomorskich miast.
- w dolnej części mapy, w siedmiu kolumnach znajduje się opis Pomorza napisany po łacinie. Co ciekawe początkowo mapa miała być tylko dodatkiem do kroniki pomorskiej, stało się jednak odwrotnie.
- dwa drzewa genealogiczne umieszczony w górnej części mapy. Centralnie zobaczycie drzewo dynastii Gryfitów zawierające 157 portrety, daty ślubów zgonów a w wielu przypadkach także urodzin. W rogu umieszczono skromniejszą genealogię książąt rugijskich- 109 imion.
- portrety pięciu książąt pomorskich żyjących w czasie powstawania mapy. Znajdziecie tam bez wątpienia Filipa II, Franciszka, Ulryka, Bogusława i Filipa Juliusza, kuzyna pomysłodawcy dzieła, który brał czynny udział w jego tworzeniu.
- ciekawym elementem jest herb złożony Księstwa Pomorskiego a na szarfie poniżej herby poszczególnych ziem i księstw, wchodzących w skład księstwa
Ponadto...
Opisane powyżej elementy dodatkowe stanowią cenne źródło do dziejów Pomorza. Poza nimi mapa bogata jest w rysunki ryb, owoców, statków, broni, instrumentów muzycznych i przyrządów rolniczych. Dzięki temu mamy namiastkę tego jak żyli ludzie na Pomorzu w XVII wieku.
W lewym dolnym rogu znajdziecie portret Eilharda Lubinusa oraz podpis Ta ano czyli ten uczynił. Obok dojrzycie scala milliarum oraz przyrządy miernicze, którymi Lubinus posługiwał się podczas podróży po Pomorzu. Są to przede wszystkim laska Jakuba, kwadrat i astrolabium.
Mapa została podzielona na 12 arkuszy o wymiarach 54,3 na 42 centymetra. Nie posiada siatki kartograficznej a na zewnętrznych rantach obserwujemy podział z dokładnością do jednego stopnia.
Na zakończenie
Czy mapa spełniła oczekiwania Filipa II? Tego niestety nie wiemy, książę nigdy dzieła nie zobaczył, zmarł bowiem 3 lutego 1618 roku, zanim mapa została wydrukowana. Myślę jednak, że to także dzięki niej pamięć o księciu trwa nadal. Stworzył on dzieło wyprzedzające swoją epokę, które stało się cennym źródłem do dziejów Pomorza.
Mam nadzieje, że ten wpis przybliżył Wam tę niezwykłą mapę.
